زکریا سیچین و نظریه‌ی آنوناکی
از اسطوره‌های سومری تا توهمات فرازمینی

۱) مقدمه‌ای بر دنیای سیچین

زکریا سیچین را می‌توان «پدر نظریه‌های باستانی-فضایی» در قرن بیستم نامید. او نه یک دانشمند، که یک روایت‌گر بود؛ روایت‌گری که توانست با زبانی ساده، تصویری رمانتیک و البته پر از جزئیات ظاهراً علمی، میلیون‌ها خواننده را مجذوب داستانی کند که در آن خدایان باستانی، فضانوردانی از سیاره‌ای ناشناخته‌اند. داستان سیچین، ترکیبی است از اسطوره‌شناسی، نجوم، زبان‌شناسی، توطئه‌پردازی و البته تخیل خلاق. اما چه چیزی باعث شد این روایت‌ها تا این حد در میان عموم مردم ریشه بدوانند؟

برای پاسخ به این پرسش باید به سه عامل کلیدی اشاره کرد:

• خلأ معنایی در جهان مدرن: در دنیایی که مرزهای دانش روزبه‌روز گسترش می‌یابند، انسان مدرن همچنان با پرسش‌های بنیادین «من کیستم؟ از کجا آمده‌ام؟ به کجا می‌روم؟» دست‌به‌گریبان است. سیچین با ارائه یک روایت جایگزین، این خلأ را پر می‌کند.
• ظهور رسانه‌های تصویری: از دهه ۱۹۹۰ به بعد، شبکه‌هایی مانند History Channel با ساخت برنامه‌هایی مانند «Ancient Aliens»، زمینه‌ی مناسبی برای پخش ایده‌های سیچین فراهم کردند.
• ساده‌سازی پیچیدگی‌ها: زبان علمی اغلب برای عموم مردم دشوار است. سیچین با زبانی رمانتیک و بدون نیاز به پیش‌زمینه‌ی دانشگاهی، داستانی قابل فهم و جذاب ارائه داد.

«من نمی‌گویم خدایان فضانورد بودند؛ من می‌گویم خدایان را فضانوردان ساختند.»
— زکریا سیچین، در مصاحبه با «Atlantis Rising»، ۲۰۰۳

۲) زندگی‌نامه‌ی مفصل ذکریا سیچین

کودکی در باکو؛ آغاز یک رویا

زکریا سیچین در ۱۱ ژوئیه ۱۹۲۰ در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان شوروی، به دنیا آمد. پدرش یهودی تبار بود و مادرش مسلمان. این تنوع دینی و قومی، از همان کودکی ذهن او را نسبت به داستان‌های کهن و تفاوت‌های فرهنگی حساس کرد. او در خاطراتش می‌نویسد:

«شب‌ها مادربزرگم برایم از "ملکوت آسمان" و "فرشتگانی که از آسمان آمدند" قصه می‌گفت. من همیشه احساس می‌کردم این داستان‌ها چیز بیشتری از یک افسانه‌اند.»

در سال ۱۹۳۴، خانواده‌اش به فلسطین (تحت قیمومیت بریتانیا) مهاجرت کرد. آنجا بود که او با زبان عبری، عربی و انگلیسی آشنا شد و در مدرسه‌ای مذهبی مشغول به تحصیل شد. اما آنچه بیش از همه توجه او را جلب می‌کرد، متون کهن بود؛ متونی که در آن‌ها از «خدایانی» سخن به میان می‌آمد که «از آسمان آمدند» و «نور می‌باریدند».

تحصیل در لندن؛ از اقتصاد تا اسطوره

سیچین در دانشگاه لندن در رشته اقتصاد تحصیل کرد، اما هرگز از مطالعه متون کهن غافل نشد. او در کتابخانه بریتانیا ساعت‌ها وقت می‌گذراند تا نسخه‌های خطی باستانی را مرور کند. در این دوران بود که با کتیبه‌های میخی سومری آشنا شد؛ کتیبه‌هایی که او معتقد بود «کلید گمشده‌ی تاریخ بشریت» در آن‌ها نهفته است.

بازگشت به فلسطین و آغاز پژوهش

پس از فارغ‌التحصیلی، به فلسطین بازگشت و در روزنامه «یدیعوت آحارونوت» به عنوان خبرنگار و تحلیلگر اقتصادی مشغول شد. اما شب‌ها را به ترجمه متون میخی اختصاص می‌داد. او در این دوران با دکتر ییگال یادین، باستان‌شناس معروف اسرائیلی، ملاقات‌هایی داشت. یادین در خاطراتش می‌نویسد:

«سیچین مردی باهوش بود، اما انگار بیشتر به دنبال اثبات یک نظریه پیش‌ساخته بود تا کشف حقیقت.»

۳) تمدن سومری؛ پایه‌های ادعا

سومری‌ها نخستین تمدن شهری تاریخ بودند که در جنوب میان‌رودان (امروزه عراق) ظهور کردند. آن‌ها حدود ۵۴۰۰ سال پیش، شهرهایی مانند اور، اووک، لگاش و نیپور را بنا کردند. اما آنچه سیچین را مجذوب خود کرد، سه ویژگی منحصربه‌فرد این تمدن بود:

1. نخستین خط جهان: سومری‌ها حدود ۳۴۰۰ پیش از میلاد، خط میخی را ابداع کردند. این خط روی لوح‌های گلی ثبت می‌شد.
2. نخستین اسطوره‌های آفرینش: در متونی مانند «حماسه گیلگمش» و «افسانه آداما»، از خلق انسان توسط خدایان سخن به میان آمده است.
3. نخستین زیگورات‌ها: این برج‌های مدرج، در نظر سیچین «پایگاه‌هایی برای فرود فضاپیماها» بودند.

لوح‌هایی که سیچین را شوکه کردند

در سال ۱۸۴۹، کشیش انگلیسی اوستین هنری لایارد در تل‌العماره (محوطه‌ای باستانی در عراق)، مجموعه‌ای از لوح‌های میخی را کشف کرد. این لوح‌ها به موزوی بریتانیا منتقل شدند. سیچین در دهه ۱۹۶۰، تصاویر این لوح‌ها را در کتابخانه بریتانیا مشاهده کرد. او درباره‌ی این لحظه می‌نویسد:

«آن شب تا صبح خوابم نبرد. احساس می‌کردم کسی ۴۰۰۰ سال پیش، پیامی را برای من گذاشته است.»

سیچین ادعا کرد که در این لوح‌ها، از «سیاره‌ای دور»، «خدایانی که از آسمان آمدند» و «خلق انسان در آزمایشگاه» سخن به میان آمده است. اما آیا واقعاً چنین است؟

۴) آنوناکی؛ از خدایان تا فضانوردان

ریشه‌شناسی واژه

واژه «آنوناکی» در زبان سومری به صورت a-nun-na-(k) نوشته می‌شود. زبان‌شناسان معتقدند این واژه از دو بخش «آنو» (An = خدای آسمان) و «ناک» (nak = فرزندان) تشکیل شده است. بنابراین معنای تحت‌اللفظی آن «فرزندان آنو» است. اما سیچین این واژه را چنین ترجمه می‌کند:

«آنوناکی = کسانی که از آسمان به زمین آمدند»

این ترجمه، نه‌تنها از نظر زبان‌شناختی نادرست است، بلکه هیچ‌گونه سند میخی نیز آن را تأیید نمی‌کند. در متون سومری، آنوناکی گروهی از خدایان درجه‌دو هستند که در زمین زندگی می‌کنند و نه در آسمان.

نقش آنوناکی در اسطوره‌های سومری

در افسانه «آفرینش انسان»، خدایان بزرگ (آنوناکی) پس از طغیان کارگران خود (ایگیکی)، تصمیم می‌گیرند انسان را بیافرینند تا کارهایشان را انجام دهد. این داستان، در نظر سیچین، گزارشی علمی از «کلون‌سازی» است. اما در متن اصلی، هیچ اشاره‌ای به آزمایشگاه، ژن یا فضاپیما وجود ندارد. تنها از «خاک» و «خون یک خدا» سخن به میان آمده است.

۵) سیاره نیبیرو؛ ستاره‌ی دنباله‌دار یا توهم؟

سیچین ادعا می‌کند که در متون میخی، از سیاره‌ای به نام «نیبیرو» یاد شده که هر ۳۶۰۰ سال یک‌بار به منظومه شمسی نزدیک می‌شود. این سیاره، خاستگاه آنوناکی است. اما آیا چنین سیاره‌ای واقعاً وجود دارد؟

ریشه واژه نیبیرو

واژه «نیبیرو» (Nibiru) در متون بابلی به معنای «گذرگاه» یا «نقطه عبور» است. در برخی متون، آن را به «مشتری» نسبت داده‌اند و در برخی دیگر، به یک ستاره دنباله‌دار. هیچ‌کدام از این منابع، نیبیرو را سیاره‌ای با مدار ۳۶۰۰ ساله معرفی نمی‌کنند.

بررسی نجومی

اگر سیاره‌ای با جرم قابل توجه هر ۳۶۰۰ سال یک‌بار به منظومه شمسی نزدیک شود، باید:

• اختلالات گرانشی در مدار سیارات داخلی ایجاد کند.
• گرد و غبار میان‌سیاره‌ای را برانگیزد.
• در آثار کهکشانی (مانند نقشه‌های باستانی یا داده‌های یخی قطب جنوب) ردی از خود بگذارد.

تاکنون هیچ‌کدام از این موارد مشاهده نشده است. در سال ۱۹۸۴، دانشمندان در رصدخانه «آیرک» در آمریکا، جرم ناشناخته‌ای در اعماق فضا کشف کردند که برخی آن را «سیاره دهم» نامیدند. اما این جرم، ۷۵ برابر دورتر از پلوتو قرار دارد و هیچ ارتباطی با نیبیروی سیچین ندارد.

۶) دستکاری ژنتیکی انسان؟!

یکی از جذاب‌ترین ادعاهای سیچین این است که آنوناکی، برای استخراج طلا، به نیروی کار نیاز داشتند. بنابراین، «هومو نوتر» (نوع بشر اولیه) را با ترکیب DNA خود و موجودات زمینی، به «هومو ساپینس» تبدیل کردند. این ادعا، در ظاهر، شباهت‌هایی با نظریه «خدایان مهندس» (Ancient Engineers) دارد. اما آیا شواهدی وجود دارد؟

بررسی ژنتیکی

پروژه «ژنوم انسان» (Human Genome Project) که در سال ۲۰۰۳ به پایان رسید، هیچ‌گونه نشانه‌ای از DNA فرازمینی در انسان پیدا نکرد. البته برخی نظریه‌پردازان ادعا می‌کنند که «DNA باطنی» (Junk DNA) همان کدهای مخفی است. اما این ادعا نیز از نظر علمی رد شده است، زیرا:

• امروزه می‌دانیم که بخش عمده‌ای از «DNA باطنی»، نقش تنظیمی دارد.
• هیچ‌گونه توالی ناشناخته‌ای که با موجودات غیرزمینی همخوانی داشته باشد، یافت نشده است.
• تکامل انسان، با شواهد فسیلی و مولکولی کاملاً قابل ردیابی است.

۷) طلا؛ چرا آنوناکی به آن نیاز داشتند؟

سیچین ادعا می‌کند که آنوناکی برای ترمیم جو سیاره نیبیرو، به «ذرات طلای معلق» نیاز داشتند. بنابراین، انسان را برای استخراج طلا خلق کردند. این نظریه، در ظاهر، منطقی به نظر می‌رسد. اما با کمی تأمل، چندین اشکال اساسی دارد:

1. طلا عنصر کمیابی است: اگر تمدنی پیشرفته باشد، چرا به جای حفاری در سیاره‌ای دور، از طریق ترانسموتاسیون هسته‌ای (تبدیل عنصر به عنصر) طلا تولید نکرد؟
2. طلا در سیارک‌ها فراوان است: سیارک‌های نوع M، حاوی مقادیر زیادی طلا و فلزات سنگین هستند. استخراج از سیارک‌ها بسیار آسان‌تر از استخراج از زمین است.
3. نیازی به نیروی انسانی نبود: اگر آنوناکی توان سفر میان‌سیاره‌ای داشتند، پس قطعاً ربات‌ها یا نانو-ماشین‌ها نیز داشتند.

۸) زیگورات‌ها و اهرام؛ پایگاه‌های فضایی؟

سیچین معتقد بود که زیگورات‌های سومری، «پایگاه‌های فرود» آنوناکی بوده‌اند. او همچنین ادعا می‌کرد که اهرام جیزه، توسط آنوناکی ساخته شده است. اما:

• زیگورات‌ها، ساختارهایی «مدرج» هستند و هیچ‌گونه باند فرودی در آن‌ها دیده نمی‌شود.
• اهرم جیزه، برخلاف ادعاها، دارای کتیبه‌های مصری است که نام کارگران و مهندسان را ذکر کرده است.
• هیچ‌گونه اثری از فلزات پیشرفته یا رآکتورهای هسته‌ای در این بناها یافت نشده است.

۹) نقد و بررسی دانشگاهی

از دهه ۱۹۷۰ تاکنون، ده‌ها مقاله و کتاب از سوی باستان‌شناسان، زبان‌شناسان و اخترشناسان منتشر شده که نظریه‌های سیچین را به چالش می‌کشند. در اینجا به خلاصه‌ای از مهم‌ترین انتقادات اشاره می‌کنیم:

۱۰) اشتباهات زبانی و ترجمه‌ای

سیچین در ترجمه متون میخی، بارها دچار اشتباهات فاحش شده است. برای مثال:

• واژه «ایگیکی» (Igigi) را به معنای «کارگران فضایی» ترجمه کرده، در حالی که معنای تحت‌اللفظی آن «ناظران بزرگ» است.
• واژه «دینگیر» (Dingir) که نماد خدایی است، را به معنای «سفینه» گرفته است.
• عدد ۳۶۰۰ را که در متون بابلی به عنوان «عدد مقدس» آمده، به «سال مداری نیبیرو» تفسیر کرده است.

۱۱) بررسی نجومی نیبیرو

اگر نیبیرو واقعاً وجود داشت، باید اثرات زیر را می‌گذاشت:

1. اختلال در مدار سیارات: مدار نپتون و اورانوس باید تغییر می‌کرد.
2. بارش شهابی شدید: عبور یک جرم عظیم، کمربند کوییپر را برهم می‌زد.
3. تغییر در زاویه محور زمین: این تغییر باید در داده‌های یخی قطب جنوب ثبت می‌شد.

تاکنون هیچ‌کدام از این موارد مشاهده نشده است. در سال ۲۰۱۲، ناسا اعلام کرد که «WISE» (تلسکوپ فروسرخ گسترده) هیچ جرم عظیمی در فاصله ۱۰ هزار واحد نجومی نیافته است.

میتونید کتاب سیاره دوازدهم را با ترجمه اختصاصی آتنابوک از طریق لینک تهیه کنید

۱۲) روان‌شناسی باور به فرازمینی‌ها

چرا انسان‌ها به داستان‌هایی مانند نظریه سیچین باور می‌آورند؟ روان‌شناسان سه عامل کلیدی را معرفی می‌کنند:

• پارانویا مدرن: در دنیایی که کنترل آن از دست انسان خارج شده، «توطئه» حس امنیت ایجاد می‌کند.
• جستجوی معنا: داستان‌های فرازمینی، پاسخی ساده به پرسش‌های بنیادین می‌دهند.
• تأثیر رسانه: تکرار تصویری در فیلم‌ها و سریال‌ها، ذهن را آماده‌ی پذیرش می‌کند.

۱۳) تأثیر در فرهنگ عامه و رسانه

از فیلم «استارگیت» (۱۹۹۴) تا سریال «Ancient Aliens»، از بازی «Assassin's Creed» تا رمان «راز دانش باستانی»، همه وام‌دار ایده‌های سیچین هستند. او حتی در انیمه‌های ژاپنی مانند «Neon Genesis Evangelion» نیز تأثیر گذاشته است.

۱۴) جمع‌بندی؛ اسطوره یا علم؟

ذکریا سیچین را نمی‌توان یک دانشمند نامید، اما او را نمی‌توان یک دروغ‌پرداز ساده هم خواند. او «اسطوره‌ساز» بود؛ کسی که توانست با ترکیب تخیل، تاریخ و تفسیر شخصی، داستانی بسازد که ذهن میلیون‌ها نفر را درگیر خود کند. در نهایت، آنچه او ارائه داد، روایتی اسطوره‌ای برای عصر مدرن بود؛ روایتی که شاید حقیقت علمی نداشته باشد، اما حقیقت فرهنگی‌اش را نمی‌توان انکار کرد.

«ما انسان‌ها، هنوز هم در اعماق وجودمان، منتظریم خدایان از آسمان بازگردند. شاید این بار، با لباس فضانوردی.»
— زکریا